همه چیز درباره سوشال فوبیا؛ از علائم تا درمان

کم‌رویی یک واکنش عادی هنگام رویارویی با شرایط ناآشنا یا افراد جدید است. همه ما در طول زندگی دست‌کم یک‌بار در موقعیتی قرار گرفته‌ایم که خجالت‌زده و دچار ترس و اضطراب شده‌ایم. گاهی ممکن است حتی صدایمان نیز لرزش پیدا کرده باشد. چنین رفتاری در مواجهه با افراد جدید یا خاص کاملا طبیعی است. هنگامی‌که کم‌رویی دست‌وپاگیر شده و تأثیر زیادی بر انتخاب و زندگی ما می‌گذارد، دچار نوعی اضطراب می‌شویم. اختلالی که آن را با نام سوشال فوبیا، اضطراب اجتماعی یا هراس اجتماعی می‌شناسند. این اختلال یکی از رایج‌ترین مشکلات سلامت روان است. اگر دوست دارید با اختلال سوشال فوبیا آشنا شده و درباره علائم، عوارض و نحوه درمان آن بیشتر بدانید، در ادامه با کاغذرنگی همراه باشید.

اضطراب اجتماعی یا سوشال فوبیا چیست؟

سوشال فوبیا یا اضطراب اجتماعی ترس بیش‌ازحد از ارزیابی منفی دیگران است. افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی نگران این هستند که خجالت‌زده یا تحقیر شوند. آن‌ها می‌ترسند که به‌دلیل علائم جسمی اضطراب مانند سرخ شدن، لرزیدن یا تعریق موردقضاوت قرار گیرند. در نتیجه افراد مبتلا به سوشال فوبیا از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند. آن‌ها شرایطی را ترجیح می‌دهند که در آن قضاوت نشوند.

موقعیت‌هایی که معمولا افراد مبتلا به سوشال فوبیا از آن می‌ترسند، عبارت‌ هستند از:

• مصاحبه شغلی
• مهمانی
• گفتگوهای گروهی
• صحبت با افراد دیگر
• صحبت در مقابل دیگران
• رفتن به مهمانی‌
• خوردن، نوشیدن یا نوشتن مقابل سایر افراد
• گفتن “نه” به درخواست دیگران
• ارسال پیام‌های متنی
• بلند خواندن
• حضور در یک اتاق شلوغ

جالب است بدانید

اضطراب اجتماعی شدید می‌تواند به دوری از اجتماع و انزوا منجر شود. همچنین اضطراب اجتماعی اغلب ناشناخته می‌ماند. افراد بعضی اوقات در موقعیت‌های اجتماعی احساس ناراحتی می‌کنند؛ بنابراین در مواردی پزشکان اضطراب اجتماعی را با کم‌رویی یا افسردگی طبیعی اشتباه می‌گیرند. شاید یکی از دلایل این موضوع این باشد که افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی کمتر از نگرانی‌های خود صحبت می‌کنند. این موضوع خود نیز می‌تواند به‌دلیل ترس از قضاوت دیگران باشد.

علائم اضطراب اجتماعی چیست؟

معمولا افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی هنگام مواجهه با موقعیت‌های گفته‌شده واکنش شدید نشان داده و علائم جسمی و رفتاری از خود بروز می‌دهند. آن‌ها به‌دلیل بروز این علائم احساس خجالت می‌کنند و این باعث اضطراب و دوری آن‌ها از موقعیت‌های اجتماعی می‌شود. فرد مبتلا به اضطراب اجتماعی در نتیجه ترس‌های خود این علائم را بروز می‌دهد تا دیگران او را به‌شکلی منفی ارزیابی نکنند.

علائم جسمی و علائم رفتاری افراد مبتلا به سوشال فوبیا عبارت‌ هستند از:

علائم جسمی

• خجالت‌زدگی
• لرزیدن
• افزایش ضربان قلب
• تعریق
• عدم تمرکز
• سرگیجه
• استفراغ
• حالت تهوع

علائم رفتاری

• دوری از موقعیت‌های استرس‌زا
• ترک زودرس موقعیت
• نیاز به استفاده از سرویس‌بهداشتی
• متمرکز شدن روی خود
• تلاش برای عدم جلب نظر دیگران
• سکوت
• خودداری از نگاه به دیگران

عوارض سوشال فوبیا

سوشال فوبیا علاوه‌بر اینکه یک اختلال به‌شمار می‌رود، عوارضی نیز دارد. ازجمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- افسردگی

تعداد زیادی از مبتلایان به اضطراب اجتماعی دچار افسردگی نیز می‌شوند. افسردگی با خستگی مداوم، لذت نبردن از زندگی، ناامیدی درباره آینده، احساس بی‌ارزشی و تعدادی از علائم جسمی ازجمله خواب زیاد و اختلال در اشتها همراه است. در موارد شدیدتر بعضی اوقات افراد به خودکشی نیز فکر می‌کنند. اگر فردی به خودکشی فکر می‌کند و تعدادی از علائم یاد شده را نیز در خود دارد، لازم است به پزشک مراجعه کند.

2- مصرف الکل

افراد مبتلا به سوشال فوبیا اغلب برای مقابله با موقعیت‌های اجتماعی به الکل تکیه می‌کنند. متأسفانه، مصرف الکل به‌تنهایی می‌تواند یک مشکل بزرگ باشد. سوءمصرف مشروبات الکلی یکی از اصلی‌ترین مشکلات برای افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی است. افرادی که به مصرف الکل اعتیاد پیدا کرده‌اند، لازم است در مورد مصرف الکل با یک متخصص بهداشت صحبت کنند.

3- وابستگی به بنزودیازپین

معمولا درمان سوشال فوبیا با دارو چندان موثر نیست و توصیه نمی‌شود؛ چراکه احتمال بازگشت این اختلال بعد از قطع دارو وجود دارد. باوجوداین افراد مبتلا به سوشال فوبیا ممکن است به دلایل مختلفی شروع به مصرف بنزودیازپین‌ها کنند. این موضوع باعث وابستگی آن‌ها به این دارو خواهد شد. بنزودیازپین‌ها، مانند دیازپام، برای اضطراب اجتماعی و سایر اختلالات اضطرابی تجویز شده‌اند. متاسفانه آن‌ها انتخاب مناسبی برای درمان سوشال فوبیا به‌حساب نمی‌آیند؛ زیرا بسیار اعتیادآور هستند. هنگامی‌که خوردن دارو متوقف شود، فرد مصرف‌کننده به‌سرعت به مصرف این دارو نیاز پیدا می‌کند. وقتی دوباره شروع به خوردن آن کند، دوز بیشتری از آن را مصرف خواهد کرد و این یعنی وابستگی!

4- عزت نفس پایین

اضطراب اجتماعی یا سوشال فوبیای شدید بر عزت نفس شخص مبتلا تاثیر بدی گذاشته و می‌تواند باعث دوری از اجتماع و انزوای کامل او شود.

درمان سوشال فوبیا

تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد اضطراب اجتماعی نقش دارند. با‌این‌‌حال، برای درمان سوشال فوبیا به‌جای اینکه به این مسائل توجه شود، معمولا از روش درمان شناختی-رفتاری یا CBT استفاده می‌کنند. هدف اساسی در این روش درمانی این است که اضطراب را به‌وسیله‌ حذف عقاید یا رفتارهای ایجادکننده اختلال اضطرابی کاهش دهند.

به معنای ساده‌تر در این روش فرد مبتلا به سوشال فوبیا می‌آموزد رخدادهای اجتماعی تهدیدبرانگیز نبوده و عملکردها و اشتباهات اجتماعی آن‌قدرها ترسناک و فاجعه‌بار نیستند. درمانگر در این روش با بازسازی موقعیت‌های اجتماعی به‌صورت گام‌به‌گام و براساس اضطراب فرد مبتلا، او را تشویق به مواجهه با آن‌ چیزی می‌کند که از آن واهمه دارد.

برای درمان اضطراب اجتماعی ابتدا فرد به کمک درمانگر سه بخش اضطراب را در خود درک می‌کند. سپس او چگونگی تعامل این سه بخش با هم را در چرخه منفی اضطراب و احساسات ناخوشایند خواهد فهمید.

این سه بخش عبارت‌ هستند از:

1- فیزیولوژیکی

این قسمت شامل واکنش‌های بدنی هنگام اضطراب می‌شود؛ واکنش‌هایی مانند ضربان قلب، تنگی نفس، تعریق و…

2- شناختی

بخش شناختی افکاری را دربر می‌گیرد که شخص در محیط‌های محرک اضطراب با آن‌ها درگیر است؛ مانند “من چیزی برای گفتن ندارم”، “دیگران عملکرد بد من را می‌فهمند”، “حتما خراب خواهم کرد” و…

3- رفتاری

این قسمت به عملکرد فرد هنگام اضطراب مربوط می‌شود؛ مانند رفتارهایی که بیانگر اضطراب هستند یا بر کنترل آن دلالت دارند. برای مثال فرد مبتلا از سخنرانی دربرابر جمع می‌ترسد؛ او در چنین شرایطی از این موقعیت فرار یا از ساعت‌ها قبل برای آن تمرین می‌کند.

مقابله با علائم اضطراب اجتماعی

یکی از راه‌هایی که در کنترل اضطراب نقش دارد، تنفس آهسته است. زمانی‌که فرد مبتلا به سوشال فوبیا در موقعیت اضطراب قرار می‌گیرد، میزان تنفس او به‌طور خودکار افزایش پیدا می‌کند. افزایش سرعت تنفس، احساس اضطراب نیز همراه خود دارد. یادگیری کاهش سرعت تنفس هنگام اضطراب به افراد مبتلا کمک خواهد کرد تا بتوانند ذهن خود را متمرکز کنند.

یادگیری تکنیک تنفس آهسته ساده است؛ اما فرد برای شروع باید هنگام آرامش تمرین کند. در مراحل بعدی می‌تواند به‌تدریج در شرایط اضطراب تمرین این تکنیک را به‌کار ببندد. مانند یادگیری هر مهارت جدید، تنفس آهسته نیز به زمان و تمرین منظم نیاز دارد. فرد مبتلا باید دست‌کم چهار بار در روز این تمرین را انجام دهد.

تکنیک کاهش سرعت تنفس طی مراحل زیر انجام می‌شود:

1. ابتدا باید سرعت دم‌ و بازدم‌ به‌مدت یک دقیقه با هم برابر شده و شمرده شوند. (هر دم و بازدم یک واحد حساب می‌شود)
2. سپس فرد باید آرام نشسته و ذهن خود را روی تنفس‌هایش متمرکز کند.
3. در ادامه او باید فقط ازطریق بینی نفس بکشد.
4. همچنین باید سعی کند تنفس دیافراگمی انجام دهد. در این نوع تنفس باید هنگام دم ناحیه شکم افزایش حجم داشته و موقع بازدم به حالت عادی برگردد.
5. به‌مدت سه ثانیه نفس کشیده و در سه ثانیه نفس خود را خارج کند. هر بار که نفس خود را بیرون می‌فرستد، شانه‌هایش را پایین آورده و صورت خود را نیز شل کند.
6. تنفس در این چرخه شش ثانیه‌ای را به‌مدت پنج دقیقه ادامه دهد.
7. در پایان این‌کار، یک دقیقه نفس‌های خود را بشمارد.

سخن پایانی

در این مطلب سعی شد همه چیز درباره سوشال فوبیا از علل تا درمان آن گفته شود. بدیهی است، این موارد فقط اطلاعات اولیه‌ای درباره اختلال سوشال فوبیا بوده و نمی‌توان به‌طور صددرصد در تشخیص این اختلال به آن‌ها اتکا کرد. بنابراین اگر احساس می‌کنید علائم سوشال فوبیا را دارید، بهتر است با روانشناس یا یک روان‌کاو مشورت کنید.

سوالات احتمالی شما در مورد سوشال فوبیا یا فوبیای اجتماعی